Gösterim Tarihleri: 22.11.2023 Çarşamba 20.00 / 04.01.2024 Perşembe 20.00 / 13.01.2024 Cumartesi 14.00

Yönetmen: Erden Kıral
Senaryo: İhsan Yüce
Oyuncular: Tarık Akan, Tuncel Kurtiz, Meral Orhonsay, Kamran Usluer, Menderes Samancılar, Yusuf Çetin

Türkiye / 1978 / Türkçe / 78 dk. / Renkli
 

Osman Seden, Yılmaz Güney, Bilge Olgaç, Mehmet Dinler gibi yönetmenlere asistanlık yapan, reklam filmleri çeken ve iki kısa film yöneten, sinema dergilerine yazılar yazan Erden Kıral 1978’de bir ilk uzun metraj filmi Kanal’ı çeker. Senaryosu İhsan Yüce'ye ait filmin çekildiği dönemde Adalet Bakanı olan Mehmet Can'ın Adana'nın Kadirli ilçesinde genç bir kaymakam olarak görev yaptığı yıllarda başından geçenlerdir. Öte yandan, Yaşar Kemal'in Teneke (1955) adlı romanından esinlenildiğine dair yaygın bir kanı da mevcuttur. Söz konusu ihtilaf bir yana, sanatın ve hayatın bu denli örtüşmesi hiç şüphesiz çarpıcıdır ve Türkiye'ye dair çok şey söylemektedir.

Çeltik ağası Haşim Bey yeni tayin edilen kaymakamı dört gözle beklemektedir çünkü çeltik ekmek için gereken suyu ancak devletin kontrolündeki kanal açılırsa elde edebilecektir. Genç kaymakam gelir gelmez onu kafakola alır ve kanalı açma iznini imzalatır. Kanalı kiralayarak okul ve sağlık ocağı inşaatları için gelir kapısı yaratmış olmaktan memnun olan kaymakamın memnuniyeti uzun sürmez. Kasabanın doktorunun onu uyarmasının hemen ardından köyleri su içinde kalan köylüler de kaymakama yaptığı hatayı anlatırlar. Yeni kanuna göre çeltik ekmek için alınması gereken bir dizi önlem vardır, aksi takdirde sıtma çok sayıda can almaktadır. Köylülerin canı, Haşim Ağa için önemli olmasa da kaymakam ve doktor halkı ağadan korumak için kolları sıvar. Dik başlı ve yürekli Abuzer Dayı da yanlarındadır.

Filmin yarıştığı 1979 Antalya Altın Portakal Film Festivali, Sansür Kurulu’nun yarışmaya katılan Demiryol (Yavuz Özkan), Yusuf ile Kenan (Ömer Kavur) ve Yolcular (Yavuz Pağda) filmlerini sansürlemesi nedeniyle, kısa metraj bölümü haricinde gerçekleşmez. Ertesi yıl da 12 Eylül Darbesi nedeniyle yapılamayan yarışmanın ödülleri ancak 2011’de, Altın Portakal'ın Geç Gelen Ödülleri adıyla düzenlenen törende sahiplerini bulur. Kanal, o sırada artık aramızda olmayan Kamran Usluer’e En İyi Yardımcı Erkek Oyuncu ödülünü kazandırırken, En İyi Müzik Ödülü Arif Erkin’in olur.

Erkin’in her zaman olduğu gibi iz bırakan müziğinin yanı sıra Abuzer Dayı’ya hayat veren Tuncel Kurtiz’in ustalığı, köylülerin yüzlerine yakın planlar, halkın kuru kalabalık değil özne olması ve “Eşkıyayı dağda aramayın” repliğiyle aslında her devrin hikâyesinin anlatılması da filme özel bir yer kazandırıyor. 

Filmin ses bandındaki sorunlar, çekildiği dönemin koşullarından kaynaklanmaktadır.